İslam Mimarisi - Archi101

Orta Doğu’da 7. yy’da başlayan İslam Mimarisi; İran, Kuzey Afrika, İspanya gibi farklı coğrafyalarda büyük değişimler ile kendini göstermektedir. Bu üslubun en temel tipoloji örneği sivri kemerleri, kubbeleri ve avluları ile camilerdir. 3 boyutlu tasvirlerin yasak olduğuna inanılması sebebiyle bu yapılarda düz yüzeyler üzerindeki dekorasyonlar büyük önem taşımıştır.

İslam Mimarisi: Sanat Odağı

İslam sanatı; İslam metafiziğinin temel kaynaklarına dayanarak kurulmuştur. İslam sanatında sanatçının algılama da ve bu algılama ile birlikte oluşan bütün anlayışların temelinde ‘tevhid’ ilkesi bulunmaktadır.
Batı gözünden İslam sanatına bakıldığında; Lois Massignon’ a göre İslam dünyasında matematiğin cebir ve tahlil yönünde ilerlemesinde bariz bir şekilde gözlemlenebilir olduğunu açıklamaktadır.

İslam sanatında külli yani bütüncül bir yaklaşım vardır. Bu yaklaşımda, her parça bir bütünü oluşturmak için memur edilmiştir. Bütün parçalar merkezdeki genele aittir ve boşlukta dolaşan hiçbir parça gözlemlenemez. Varlıklar yapay veya doğal olarak sınıflandırılmış, ayırt edilmiş olsalar bile sonuca gidilen noktada bütünlük, tevhid kavramıyla açıklanmaya çalışıldığında anlam kazanmaktadır.

Camiler islam sanatının en önemli mimari eserleridir. İlk camiler basit çevre duvarlarına sahip olup çoğunlukla üzerleri açıktır. Hz. Muhammed’in bütün faaliyetlerinin merkezi ve ilk camilere de örnek olan Mescid-i Nebevi, etrafı duvarlarla çevrili bir avlu ve üzeri düz çatı ile örtülmüş bir yapıdır. Yapı, Emeviler Dönemi’nde genişletilmiş; Osmanlılar Dönemi’nde giriş kapısı, mihrap ve türbenin üzerindeki kubbeler onarılmıştır.

Emevi Halifesi I. Velid tarafından bir Roma tapınağı ile Bizans bazilikasının yerine yaptırılan Şam Emeviye Camii, mimari planı ile İslam dünyasında örnek alınan bir eserdir.

Hz. Muhammed’in Miraç olayının gerçekleştiği yer olarak kabul edilen Kubbetü-s Sahra, Emevi Halifesi Abdülmelik tarafından 691’de ziyaretgâh olarak yaptırılmıştır.

Halife Abdülmelik tarafından 702’de Bizanslılar Dönemi’nde yapılan Meryem Bazilikası’nın yerine yaptırılan Kudüs’teki Mescid-i Aksa’da mihrap duvarına dikey uzanan sahınlar mihraba paralel bir sahınla kesilmiş, mihrap önü kubbe ile örtülmüştür. Sonraki yıllarda sağına ve soluna altışar sahın ilave edilerek yapı genişletilmiştir.

Mescid’i Aksa ile Kubbet-üs Sahra karşılıklı olarak aynı avlu içinde yer alırlar. Kubbet-üs Sahra çok görkemli bir kubbeye sahip olduğundan genellikle Mescidi Aksa sanılır. Üstü altın kaplı olan Kubbet-üs Sahra Kudüs’ün her yerinden görülür.

Dünyanın en saygın mimarlık ödülleri arasında olan Ağa Han Mimarlık Ödülü’nün de sahibi olan Kral Faysal Camii, Ünlü mimarımız Vedat Dalokay tarafından tasarlanmıştır. 1957 yılında Ankara Kocatepe Camisi’nin yapımı için bir yarışma başlatılmıştır ve bu proje birinci olmuştur. Tasarımı son derece yenilikçi ve modern olan caminin temelleri atılır. Fakat bu sıra dışı tasarım geleneksel çevreler tarafından hiç beğenilmez, hatta ağır bir dille eleştirilir. Eleştirilere ve tepkilere dayanamayan dernek, projeden vazgeçer. Vedat Dalokay Pakistan’ın düzenlediği bir yarışmaya tasarladığı caminin kubbesini değiştirerek bir daha katılır ve 43 proje arasından birinci seçilir. 1976 yılında Pakistan’da projenin temelleri atılarak hayata geçirilmiştir.

TÜRKİYE İSLAMİ MİMARİ YAPILARI

Birçok Türk mimar, İslam mimarisine katkıda bulunmuştur. Mesleğinde büyük bir ün kazanmış, şimdi bile yapılarıyla göz kamaştıran mimarımız Mimar Sinan, ülkemizde İslam sanatına birçok değerli eser bırakmıştır. İslami yapı olarak; 81 camii, 51 mescit, 55 medrese, 26 darül-kurra, 17 türbe inşa etmiştir. Süleymaniye Camii, Ayasofya Camii, Selimiye Camii, Şehzadebaşı Camii, Haseki Camii, Sultan Süleyman Medresesi (Mekke), Süleymaniye Medreseleri bazı ünlü eserleridir. Mimarımız Selimiye Camii için “ustalık eserim” demiştir. Edirne’de bulunan Selimiye Camii, Dünya Kültür Mirası listesindedir.

islam mimarisi — Düzce Akçakoca Merkez Camii

Dini Yapılar

Cami: İslam dininde ibadetle ilgili yapıların başında gelirler. Çeşitli plan kuruluşları gösterirler. Ulu camiler, yan mekanlı camiler, altı ve sekiz istinatlı camiler, tek kubbeli camiler vb. İlk cami Peygamberimizin evi ve daha sonra Mescidi Nebevi’dir. En gelişmiş örnekleri Osmanlı döneminde görülür.

Mescitler: Camilerden daha küçük boyutlarda ve içerisinde Cuma ve bayram namazlarının kılınmadığı ibadet mekânlarıdır.

Namazgâhlar: Yol güzergahlarinda, kalabalıkların namaz kılabilmeleri için yapılan, üstü açık ibadet mekânlarıdır.

Tekke, Zaviye ve Hanekahlar: Dervişlerin ve yoksulların hem ibadet ettikleri hem de ihtiyaçlarının giderildiği yapı tipleridir.