Müze Gazhane-Hasanpaşa Gazhanesi, İstanbul 2010 Kentsel Uygulamalar Direktörlüğü’nün projeleri arasında yer almış olan hem İstanbul için hem de Türkiye için önemli olan bir mirastır.
100 yıl boyunca İstanbul sakinleri için hava gazı üreten ve 1993 senesinde İstanbul’a doğalgazın gelmesiyle etkinliği biten Hasanpaşa Gazhanesi 26 senedir bir ayakta kalma( var olma) mücadelesi içerisindeydi. 1994 senesinden itibaren gazhane ve çevresi mahalle sakinlerinin ve İstanbul halkının direnci, mücadelesi ve yılmamaları sayesinde AVM, süpermarket ve otopark haline getirilmekten vazgeçilmiştir.
Müze Gazhane’nin İşlevi- Aydınlanma Hikayesi
19. yüzyıla kadar tamamen ışıksız kalmış olan İstanbul sokakları ve mahalleleri, ışığa kavuşmak için önce Dolmabahçe Sarayı’nın yapımının bitmesini beklemek zorunda kalmıştır. Yapımı 1853 senesinde Dolmabahçe Sarayı ile benzer dönemde tamamlanmış olan Dolmabahçe Gazhanesi ilk senelerde sadece sarayın ışıklandırılması amacıyla kullanılmıştır. 1853 yılının yer aldığı dönemde sarayın yararlanması için üretilen gazdan İstanbul halkının da yararlanması için sunulan teklif Sultan Abdülmecit tarafından kabul edilince ilk başta günümüzde İstiklal Caddesi olarak bilinen o zamanlarda adı Cadde-i Kebir olan sokakları havagazı ile aydınlatılmıştır. Daha sonra Dolmabahçe Gazhanesi’ni 1864 yılında Beylerbeyi Sarayı’nı da aydınlatacak olan Kuzguncuk Gazhanesi, daha sonra ise 1880’de Yedikule Gazhanesi takip eder. Son olarak 1892 senesinde Kadıköy, Üsküdar ve Beykoz ilçelerinin sahil şeritlerini aydınlatacak olan Hasanpaşa Gazhanesi faaliyete geçer.
Uzun süre bu gazhaneler faaliyet göstermiştir fakat elektriğin yaygınlaşmasıyla havagazı kullanımı bitmiştir, yerini doğalgaza bırakmıştır. Hasanpaşa Gazhanesi’nde gaz üretimi gün geçtikçe azalmıştır ve en sonunda 1993 senesinde hava gazı üretiminin son bulmuştur ve Hasanpaşa Gazhanesi kapanmıştır. Bu beklenen son ise beraberinde kültürel ve endüstriyel bir mirasın yok olma tehlikesi ile kurtuluş hikayesinin başlangıcı olmuştur.
Hasanpaşa Gazhanesi’nden Müze Gazhane’ye Uzanan Yolculuk…
Hasanpaşa Gazhanesi ilk başta süpermarket ve arabalar için katlı otopark yapılmak istenmiştir. Hatta bunların yapımı için söküm işlemlerine de başlanmıştır. Fakat Hasanpaşa Gazhanesi’ni korumak için ilk gönüllü ve savunuculardan biri Sevgi Bakkal tepkisini koymuştur ve halkın gözlerini açmıştır. Bu koruma çalışmalarının işe yararları olması amacıyla en başta 2000 imza toplayan Sevgi Büyükşahan bu imzaları öncelikle Gazhane ile ilgili olan kurumlara göndermiştir. Bu şekilde başlayan koruma mücadelesi 1994 senesinde yıkımın durdurulması ile sonuçlanmıştır. Gazhane’nin yer aldığı mahallede oturan halkın yanı sıra dönemin Kadıköy Belediyesi temsilcilerinden İTÜ Mimarlık Fakültesi öğretim üyeleri ve öğrencilerine kadar pek çok kişi bu durmadan tekrar eden yıkım kararları karşısında çeşitli faaliyetler göstermiştir ve pes etmemişlerdir.
En sonunda yıkımı durdurulan ve kültürel alana dönüşüm projeleri onaylanan alanda 2010 yılının sonuna kadar restorasyon başlatılamamıştır. Bu süreç sırasında alanda basın açıklamaları ve bir gelenek haline gelen çeşitli şenlikler düzenleyen Gazhane Çevre Gönüllüleri, henüz projeler tamamlanmadan Hasanpaşa Gazhanesi’ne bir kültür merkezi işlevi kazandırmışlardır.
Hurda deposu ve çöplük haline gelmiş olan tarihi yapı, 1994 senesinde sit alanı ilan edilerek koruma altına alınmıştır. Tescilli bir endüstri mirası olan gazhanenin kültür merkezine dönüştürülmesi için 2014 senesinde İBB tarafından ilk adım atılmıştı fakat proje tamamlanamamıştı. 31 bin 500 metrekarelik bir alana sahip olan Hasanpaşa Gazhanesi, yeni İBB yönetimi tarafından kültür-sanat yaşamına kazandırılmıştır.
2018 yılında restorasyon adımlarına başlanan Hasanpaşa Gazhanesi, ilk başta iklim krizinin gündeme geldiği günlerde bir iklim krizi duyarlılık merkezi haline getirilmiştir. Bu sayede enerji alanında endüstriyel bir miras olan Hasanpaşa Gazhanesi, ilk başta bir iklim müzesi olarak yeniden hayat bulmuştur.
Çeyrek asır süren bir mücadelenin sonunda ise restorasyon tamamlanmıştır ve kamu yararına canlandırılan Hasanpaşa Gazhanesi bugün itibariyle kütüphanelerin, tiyatro merkezlerinin, kültür etkinliklerinin ve sergilerin düzenlenebileceği Kadıköy’de “Müze Gazhane” olarak yeniden hayat bulmuştur.
Haftanın her günü açık olan Müze Gazhane’de ziyaret edebileceğiniz çok çeşitli bölümler vardır. Bunlar Afife Batur Kütüphanesi, Karikatür ve Mizah Müzesi, İklim Müzesi, Çocuk Bilim Merkezi, Sergi Alanı ve Sesli Kütüphane’ dir.
İşletme sahibi İBB iştiraki Kültür A.Ş. tarafından devralınan endüstri mirası olan Hasanpaşa Gazhanesi’nde tarihi yapının korunması için yıllarca mücadele eden, 2018’de kaybettiğimiz mimarlık tarihçisi Prof. Afife Batur’un adı kütüphaneye verilmiştir. Kadıköy’de restorasyona girmiş olan Haldun Taner Sahnesi de buraya taşındı. 565 yıllık Haliç Tersanesi’nde elde edilen materyallerden üretilen heykeller de 128 yıllık Hasanpaşa Gazhanesi’nde sergilenmektedir.