Sedad Hakkı Eldem: Modern Türk Mimarisinde Öncü

Sedad Hakkı Eldem’in Hayatı ve Eserleri

Sedad Hakkı Eldem Türk mimar, akademisyen ve yazardır. 1908 yılında İstanbul’da dünyaya gözlerini açmıştır. Sedad Hakkı Eldem’in babası döneminin ünlü diplomatı İsmail Hakkı Bey, annesi ise müzeci Osman Hamdi Bey’in kardeşinin kızı Azize Galip Hanım’dır. Henüz lise öğrencisi iken o yıllardaki mimarinin ve tanınmış mimarların geniş ölçüde etkisi altında kaldığı kendi yazılarından öğrenilmektedir. Ona özellikle Essen’deki Krawell Konağı’nın mimarı Oscar Niemeyer’in tutum ve sanat anlayışı yol gösterici olmuştur.

Sedad Hakkı Eldem, ilk ve ortaöğrenimini babasının görevleri nedeniyle Cenevre ve Münih’te tamamlamıştır. Vatanına tam da siyasi ve toplumsal karmaşaların ağırlık kazandığı dönemde dönen Eldem, mimarlık eğitimine 1924 yılında İstanbul Sanayi-i Nefise Mektebi’nde ( Mimar Sinan Güzel Sanatlar Akademisi) başlamıştır. Eğitimini dereceyle bitirdiği için kazandığı üç yıllık bursla Fransa, Almanya ve İngiltere’ye giderek Auguste Perret, Hans Poelzig ve Hermann Jansen gibi mimarların yanında çalışıp kendisini büyük ölçüde geliştirmiştir.

Deneyimlemeyi, izlemeyi, araştırmayı seven mimar Türkiye’ye tekrar geri döndükten sonra Ankara’da İtalyan kökenli Türk vatandaşı mimar Giulio Mongeri’nin bürosunda çalışmıştır. Sedad Hakkı Eldem,1932 yılında İstanbul’da hem kendi bürosunu açıp hem de Güzel Sanatlar Akademisi’nde ders vermeye başladı ve emekli oluncaya kadar öğretim üyeliği görevini de başarılı bir şekilde sürdürdü.

Mimarlık Anlayışı

Meslek hayatı boyunca mimari gelenekten kendisine pay çıkaran ve çağdaş teknolojik unsurları kullanarak Türkiye’ye özgü bir mimarlık anlayışı yaratılması gerekliliğine inanan Sedad Hakkı Eldem, Türk modern mimarisine damgasını vurmuştur. Bu mimarlık yaklaşımını yurtiçindeki projeleri Maçka Firdevs Hanım Evi,1934 ve Yalova Termal Oteli, 1937’de yansıtarak geleneksel tutuma karşı çıksa da zamanla Avrupa’da savaş öncesi yükselen milliyetçilik akımının karşısında klasik Osmanlı mimarisini öne çıkarmanın çabası içinde de hareket etmiştir.

Milli mimariyi oluşturmadaki kararlılığıyla, farklı tarzlarda yapılar inşa etmesiyle dünyada önem kazanan mimari akımlardan etkilendiğini göstererek sürekli değiştiğini, kendini tekrarlamanın önüne geçtiğini kavrayabiliriz. Hiçbir akıma tamamen bağlı kalmayacağını ifade eden Sedat Hakkı ‘Mimarlıkta benim demek istediğim halka dönük, halkla beraber’ diyerek tarafını belirlemiştir.

1934 yılında milli mimarlık yapılarına ilişkin araştırmaları geliştirmek için ‘Milli Mimari Semineri’ ismiyle bilinen çalışmalara başlamıştır. Bu seminerler o güne kadar  üzerinde durulmayan sivil ya da Anonim Mimarlık ürünlerinin dökümünü yapmayı ve bu alandaki boşluğu doldurmayı amaçlamıştır. Türk sivil yapı sanatını çok iyi tanıyan mimar, bu seminerlerde öğrencilerine bu binaların rölövelerini (bir yapının bütün boyutlarını ölçerek plan, kesit ve görünüşünü yeniden çıkarma) çizdirmeye özen göstermiştir.

Eldem’in mimarlık anlayışının temelinde tarihi yapıların korunması ilkesi büyük önem taşır. Ki 1941-1945 yılları arasında tarihi yapıların korunmasıyla ilgili Eski Eserleri Muhafaza Encümeni’nde ve 1962-1978 yılları arasında da Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nda görevler almıştır.

II. Dünya Savaşı sonrasında kurulan ve ilk genel toplantısını 1948 yılında gerçekleştiren Uluslararası Mimarlar Birliği’nde  (UIA)  Türkiye’yi temsil etmiştir. 1962 yılında tasarladığı  Sosyal Sigortalar Kurumu Zeyrek Tesisleri ile Uluslararası Ağa Han Mimarlık Ödülü’nü kazanmıştır. Bu yapının Türkiye mimarlık tarihinde önemli bir yeri vardır. Oldukça tarihsel bir dokuda inşa edilmiş modern bir yapı olmasına rağmen çevresine uyum sağlamış ve geleneksel Türk mimarisinin yatay çatı çizgisi, geniş saçaklar, sıraya dizilmiş pencereler ve çıkmalar gibi uygulamaları kullanılmıştır.

Mimar Emin Onat ile birlikte tasarladıkları İstanbul Üniversitesi, Fen – Edebiyat Fakülteleri Binası, Beylerbeyi’nde yer alan ve 1938 yılından bugüne ayakta duran Ayaşlı Yalısı, tarihi güzelliğiyle İstanbul’un ilk uluslararası oteli konumundaki Hilton Oteli, en ünlü eserleri arasındadır. Bu önemli eserlerinin yanı sıra yazıları ve kitapları ile de Türk mimarisine çok büyük katkılar sağlamıştır.

Diğer Önemli Eserleri

• Sirer Yalısı (1964)
• Hamdi Şensoy’la birlikte Taksim Atatürk Kitaplığı (1972-1974)
• Tarabya’da Rahmi Koç Evi (1975-1980)
• Maslak’taki Alarko Holding Büro Binaları (1980-1988)

Kitapları

• Türk Evi Plan Tipleri (1954)
• Köşkler ve Kasırlar I-II (1968-1974)
• Türk Bahçeleri (1976)
• Sadabad (1977)
• İstanbul Anıları (1979)
• Boğaziçi Anıları (1979)
• Türk Evi-Osmanlı Dönemi I-II (1984-1987)

Türk mimarlık tarihinde bir döneme damga vurmuş olan en önemli mimarlar arasında yer alma başarısı gösteren Sedad Hakkı Eldem, 7 Eylül 1988 tarihinde İstanbul’da aramızdan ayrılırdı. Arkasında ise Türkiye’de prestijli olarak kabul edilen birçok mimari eser bıraktı. En önemli eseri ise elli yılı aşan akademik hayatı süresince yetiştirdiği mimarlar olmuştur.

• The Interlace
• The Fosun Foundation
• Dynamic Tower: Dönen Gökdelen
• Müze Gazhane
• Mimari Tasarımda Çevre Analizleri

Tüm yazılarımız için tıklayın.

Bizimle iletişime geçin.