İçindekiler
Yapı Elemanı: Yapının işlevlerinden bir ya da birkaçını fiziksel olarak karşılamak amacıyla gereç, parça ve bileşenlerin çeşitli yöntemler kullanarak bir araya getirilmesi ile oluşan bir bütündür (duvar, döşeme, merdiven vb.) .
Kolon, Kiriş ve Duvar
Kolon (Sütun): Taşıyıcı sistemde düşey yapı elemanlarına verilen isimdir.
Kiriş: Yapılarda döşeme ve kullanım alanı yüklerini düşey taşıyıcılara (kolon) aktaran, mekanik olarak çubuk kabul edilen yapı elemanıdır.
Duvar: Doğal ya da yapay materyalleri üst üste koymak suretiyle elde edilen bir yapıdır.
Aslında çoğu mimari tasarımın kolon, kiriş ve duvar kullanılarak elde edildiğini söyleyebiliriz. Bu çok basit veya indirgemeci bir ifade olmaz. Kompozisyon, kalınlık, ritim ve malzeme gibi özelliklerin yanı sıra bunların aralarındaki açıklığı dikkatle seçerek, gerçekten iyi mimari çözümler üretilebilir. Hatta bunlara rampa, merdiven ve duvarlar üzerindeki kapı ve pencereleri de eklersek, mimari soruların birçoğuna yanıt verebilecek bir dizi bileşen elde edilmiş olur.
Kolonun Yerleştirilmesi
Taşıyıcı iskelet olarak sadece kolonlardan ibaret çözüm üretmemek gerekir. Bunları duvarlar, açıklıklar ve ara bölmelerle nasıl ilişkilendirilebileceği düşünülmelidir. Bir pilaster* (yapı tekniği olarak, duvara yapışık ve kabartma kolon) mekan ve sınırlar arasını daha iyi tanımlamaya yardımcı olabilir. Eğer kolon sürekli duvarın içine gömülmüş ve gizlenmişse taşıyıcı sistemi ifade etme olanağını ve getireceği ritmik yansımayı elde edemeyiz.
*pilaster: Mimaride duvara yapışık sütun(kolon) şeklinde kullanılan bir inşaat tekniğidir. Tasarımlarda süs öğesi olarak kullanılır.
Yapı Kabuğu
Dış mekan ve iç mekanı birbirinden ayırır; yapıya gerçek biçimini verir; kütleyi ve mekanları tanımlar. Yapı kabuğunun bazı gereksinimlere yanıt vermesi gerekmektedir:
- Bazı bölümlerde geçirgen olup bazılarında olmamalıdır. İnsanları içeri doğru çekmeli fakat yağmur ve rüzgarı dışarıda bırakmalıdır.
- Zeminden gelen neme karşı dayanıklı yapılmalıdır.
- Tercihen, insan vücudunun konfor noktasına en yakın derecede ısıyı sabitlenmelidir.
- Işığın bazı noktalardan içeri girmesi ve dışarıdaki havanın içeri girerek yapının havalandırılması sağlanmalıdır (bu durum mekanik sistemlerle yapılabileceği gibi, bir pençe açılarak da yapılabilir).
- Tesisatın (su, elektrik, telekomünikasyon vb.) içeri alınmasına ve yağmur suyu, çöp, duman gibi atıkların dışarıya atılmasına imkan tanımalıdır.
- Rüzgar ve fırtınaya dayanabilecek kadar sağlam yapılmış olmalıdır. Karınca, fare vb. davetsiz misafirleri yapıdan uzak tutmalıdır.
- Zarif biçimde yaşlanmalı; yıllar geçtikçe daha iyi görünmeli; bakım ve onarımı zor olmamalıdır.
Duvar
Genellikle 2 tip duvar vardır:
- Taşıyıcı Duvar: bu tipteki duvarlar kendi ağırlığı ile birlikte döşemeleri, çatıyı ve yapının hareketli yükünü de taşır. Havayı dışarıda tutup bünyesinde bir yalıtım katmanı içerir. Az katlı tasarımlarda ve konutlarda kullanılan başarılı ve aynı zamanda basit bir yöntemdir. Duvar için bu yükü kaldırabilecek bir malzeme seçilmelidir. Duvarın kalınlığı genellikle yapının yüksekliği ile orantılıdır. Yapı yükseldikçe kullanışlı alanı azaltan ve malzeme kullanımını artıran daha kalın duvarlara ihtiyaç duyulur. Açıklıklar duvarın delinmesiyle oluşturulur ; kemerler veya lento, bu açıklıkları desteklemek için kullanılır.
- Taşıyıcı Olmayan Duvar: Bu yöntem kullanılırken bir dizi kolon ve kiriş aracılığıyla yapının yüklerini ve döşemelerini taşıyan, taşıyıcı bir çerçeve oluşturulur. Dış duvar ya arkadaki çerçeveye bağlı olarak kendi ağırlığını taşır ya da tamamen çerçeve tarafından taşınır. İki durumda da adından da anlayabileceğimiz üzere başka yük taşımaz. Bu yöntem, kat alanından kaybetmeden daha büyük bir yük taşınmasını ve cephede taşıyıcı olmayan cinsten malzemelerin kullanımına olanak sağlar. Açıklıklar daha geniş yapılabilir, lento veya kemerlere ihtiyaç duyulmaz.
Pencere
Bir doğrama ile taşınan, saydam ve yarı saydam nitelikte, çoğunlukla cam malzemesinden yapılan açıklığa denir. Pencerelerin birkaç farklı görevi bulunmaktadır: mekana doğal havalandırma sağlamak, doğal ışığın içeri girmesine imkan sağlamak, yapının dışındaki bir manzaraya açılmasını ya da iç mekanın dışarıdan görülebilmesini sağlamak (dükkan vitrinleri gibi)…
Pencere düzenleri: Öncelikle pencerenin duvar kalınlığı içerisinde nereye oturacağını düşünmek gerekir. Bu karar genellikle bize cephenin karakterini verir. Mesela duvarın iç tarafına yaslanmış bir pencere stabilite duygusu verirken, duvarın dış yüzeyi ile hemyüz bir pencere daha temiz bir bitiş görüntüsü verir (fakat denizliklerin altında pas birikir). İç mekana doğru uzanan geniş bir denizlik, oturma yeri olarak kullanılabilme imkanı verir. Dışarıya doğru pahlı bir pencere ise iç mekana daha fazla ışık alıp manzaraya dikkat çeker.
Doğramalar: Özen gösterilmesi gereken bir noktadır. İnce metal bir doğrama, kalın ahşap kanatlar üzerinde bulunan düşey menteşelere monte edilmiş vitray camlardan çok farklı anlamlar sunacaktır. Tasarımın çizimlerinde kapı ve pencerelerin açılma yönlerini ve menteşe yerlerini anlatırken noktalı çizgi kullanılır.
Biçimler: Uzun ince pencereler mekanın içine derinlemesine ışık alıp yükseklik hissini arttırırken, geniş yatay pencereler bize panoramik bir manzara verir. Bir yapının köşesini pencere ile sarmak, yığma duvarlarda yapılması kolay olmasa da, dramatik bir etki yaratır.
Çatı
Bazen ‘’beşinci cephe’’ ile de adlandırılan çatı, genellikle göz ardı edilen bir yapı bileşenidir. Bu alanı enerji kazanımı için bir alan, bahçe veya doğal yaşam alanı haline dönüştürüp işlevsel hale getirebiliriz.
- Beşik çatı parapet duvarının arkasına gizlenebilir (duvar ve çatı arasındaki su gideri unutulmamalıdır).
- Çatıya erişimin sağlanması gereklidir. Tavan penceresi ile çözümden kaçınılmalıdır.
- Tavan penceresi yapılması gerekliyse korkuluk ve küpeşte koymak unutulmamalıdır.
- Fabrika ve stüdyo gibi yapılarda, gölge düşürmeyen kuzey tepe ışığı gerekmektedir. Şet çatı bu durumlar için en iyi çözüm olacaktır.
- Yağmur suyunun çatıdan alınması gerekir. Bunun içinde yağmur iniş boruları yerleştirilir. Bunlar duvar içine yerleştirilebileceği gibi, duvar üzerinde de olabilir.
- Çatı arasını yaşam alanına çevirebiliriz.
- Dumanı çatıdan tahliye edebiliriz.
- Çatı dikkat çeken bir noktadır. Yapıya dikkat çekmek ve yerleşim içerisinde yönlendirmek amacıyla kullanılabilir.
- Aynı zamanda bir depolama alanı olarak da kullanılabilir.
Merdiven
Merdiven bizi bir kattan diğerine ulaştırır. Ayrıca tek başına bir tasarım nesnesi olarak, sağladığı bakış açıları ve kadrajlar ile ilginç olasılıklar yaratabilir.
Spiral merdivenler, düz merdiven kadar yer kaplar ve çoğu zaman da çevresinde bırakılan boşluk işlevsiz açıdan kullanışsızdır.
- İlk basamak yuvarlatılmalıdır. Bu sayede kullanıcının ilk basamağı kullanması ve köşeleri dönmesi kolaylaştırılır.
- Mekan uygun olduğunda merdiven kolları arasında bir merdiven kovası yaratılması iyi olur. Merdiven boyunca ışığın daha iyi dolaşmasını sağlar. Ayrıca kullanımı da daha ilginç bir deneyime dönüştürür.
- Sahanlığa pencere konulabilir. Hem merdivene doğal ışık sağlar hem de dinlenme noktasından dışarıya bir bakış açısı yaratır.
- Merdivenin önüne bırakılan boşluk en az bir merdiven kolu genişliğinde olmalıdır.
- Merdiven boşluğunun tam üstüne bir tavan penceresi yapılabilir. Bu tüm merdivene ışığın süzülmesini sağlar.
- Yeterli kafa kurtarma yüksekliği sağladığımıza emin olmak için tasarım aşamasında daima kesit ile çalışılmalıdır.
- Basamaklarda rıht yüksekliği 20cm ve genişliği 25cm civarında olmalıdır.*Türkiye’de 2h+b=63=64 cm formülü ile hesaplanması doğru kabul edilir ve 22 cm’den yüksek rıht yapılması tavsiye edilmez. Spiral merdivenlerde basamak dengelemesi yapılması zorunludur.
Kapı
Hareket ettirilebilen duvar parçasına kapı denir. Bir mekana erişimi sağlar. Ayrıca emniyet, mahremiyet ve ısı korunumunu da sağlar.
- Konvansiyonel kapı bir kenarından menteşelidir ve bir mekana açılır. Bu yüzden mekan, kapı açılımı kadar boşluğu sağlamalıdır. Ayrıca kapının koruma sağlayan ve daha iyi ince yapı detayı veren kasaya yani arşitrava nasıl oturacağı mutlaka belirlenmelidir.
- Diğer bir yöntem ise duvar içinde bir yuva açarak kapının bu yuvada kaymasını sağlamak olabilir. Bu tip kapılar için duvar kalınlığı uygun ölçülerde yapılmalıdır.
- Katlanan kapılar da, düşey toplanan storlu kapı veya yatayda toplanan kapılar kadar ilginç olabilir.
- Merkezi ve lineer pivot kapıların da ayrıca mimari açıdan bir potansiyeli vardır. Bu tip çok geniş kapılar tüm cephenin açılabildiği izlenimi yaratır.
Konsol
Sadece bir ucundan sabitlenmiş taşıyıcı sistem elemanına denir. Asılmış strüktürlerin yapımını mümkün kılar. Mekansal ve görsel olarak çok ilginç tasarımlar ortaya çıkabilir. Genel olarak bir bilgi verilirse (bunun dışında örnekler bulunsa da), bir konsolda , ”uçan eleman”dan üç kat daha uzun bir denge açıklığına ihtiyaç duyulur.
Zemine eğim vererek yapıdan uzaklaştırmak ve konsolun cephesini dışa doğru eğmek, mimari oyunları daha da vurgulu hale getirir.
Sirkülasyon ve Islak Hacim
Büyük ölçekli yapılarda bütün düşey sirkülasyon araçlarını ve ıslak hacimleri (merdiven, asansör, lobi, WC vb.) gruplanmaya çalışılmalıdır. Bu yöntem hem kullanıcılara kolaylık sağlayacak hem de su borularının ve düşey tesisat şaftlarının asansör şaftları ve merdivenle birlikte çözülmesini sağlayarak yapım açısından büyük kolaylık yaratacaktır. Tasarımlarda tuvalet, mutfak gibi ıslak hacimleri tüm katlarda üst üste gelecek biçimde konumlandırılırsa verimli bir su tesisatı sistemi de çözülmüş olur.
1- Asansör
2- Tesisat şaftları
3-Temizlik odası
Yapının Yönlenmesi
Ilıman ve soğuk iklim bölgelerinde tasarımı yapılan yapı, güneş enerjisinden en üst düzeyde yararlanacak şekilde konumlandırılmalıdır. Sürdürülebilir bir çevre yaratmanın yanı sıra doğru yönlendirme, mekanların niteliğini arttırıp kullanıcıların genel sağlık durumuna olumlu katkıda bulunur. Örneğin yatak odaları sabahın erken saatlerinde güneş alması için doğuya yönlendirilmelidir. Bahçeler genellikle doğuya yönlendirilirken, aynı yöne bakan mekanlarda gölgelendirme elemanları göz önünde bulundurulmalı, havalandırma sağlanmalı ve binanın fazla ısınma tehlikesine karşı önlem alınmalıdır. Yaşam mekanları ve mutfak pencereleri batıya bakmalıdır. Doğal ışık gerektirmeyen garaj ve banyo gibi mekanlar, aynı stüdyo ve atölyeler gibi gölge düşürmeyen doğal ışıktan yararlanmak için kuzeye doğru bakmalıdır.
Yalıtım
Ilıman ve soğuk iklimlerde enerji gereksinimini azaltmak ve konforu artırmak için tasarımın önemli bir parçasıdır.
1 Örnek A’nın örnek B’ye göre avantajı şudur: Dış yüzeyde yer alan yalıtım uygulamasından enerjinin çoğu yapı kabuğunu ısıtmaya giderken, Örnek A’da iç mekanın daha hızlı ısınması sağlanır. Örnek B’de ayrıca yalıtımı korumak için boya veya ahşap gibi bir katmana ihtiyaç duyulacaktır. Kılcan yoğuşma bu şekilde çok daha azalsa da 2 ve 3 noktalarında yine de buhar kesici kullanılmalıdır. İç mekanlar daha geç ısınsa da yapı kabuğu bu şekilde ısı deposu haline gelir ve gün içinde keskin ısı farklarına rastlanmaz.
Malzemeler
Malzemelerin sadece güzel görünmesi değil, uzun ömürlü, erişilebilir fiyatlı ve yapım sırasında kolay uygulanabilir olması gerekir. Cephenin farklı malzemelerine rağmen bütünselliği koruması ve biçimsiz detayların ortaya çıkmaması için tasarımın birleşim noktaları, kaynak ve birim boyutları birbiri ile uyumlu olmalıdır.
Sürdürülebilirlik
Tasarımın sürdürülebilir olması için, doğal ışıktan verimli bir şekilde yararlanmak için doğru yönlendirilmeli, dönüştürülmüş ve yeniden dönüştürülebilecek malzemelerden yapılmalıdır.
1- Yağmur suyunu toplayarak çamaşır yıkama , duş ve sifon için kullanabiliriz.
2- Banyo suyu toplanarak bahçe sulama için kullanılabilir.
3- Su ısıtmak için ahşap ile yanan bir kazan, güneş paneli ve elektrikli daldırmalı ısıtıcı kullanılabilir.
4 Zemin ısı kontrolü ünitesi hem ısıtma hem soğutma için kullanılabilir.
.
.
.
Ben bu yazımda Mimarlık Okulunda Hayatta Kalma Kılavuzu kitabından yararlandım. Bence hem çok bilgilendirici hem de çok eğlenceli bir kitap. Mimarlık konulu diğer kitap önerileri yazısına gitmek için buraya tıklayabilirsiniz.
- The Interlace
- The Fosun Foundation
- Dynamic Tower: Dönen Gökdelen
- Müze Gazhane
- Mimari Tasarımda Çevre Analizleri
Diğer yazılarımız için tıklayın.